Mỗi độ giáp Tết, người dân quê lại quây quần bên bếp lửa, háo hức chế biến một món ăn truyền thống, mộc mạc đậm đà dư vị quê hương. Đó là kẹo cà, kẹo ong… Tuỳ theo hình dạng mà loại kẹo đó có tên gọi khác nhau ngày nay người ta thường gọi chung là “kẹo quê” để phân biệt với các loại bánh kẹo bán trên thị trường.
“Kẹo quê” ngày Tết
Cuối năm khi hoa đào hé nụ, mọi người chộn rộn chuẩn bị nấu bánh chưng, bánh tét, cũng là lúc nồi “kẹo quê” được bắc lên. Nguyên liệu chính để làm kẹo là những sản vật như: mật mía, cốm nếp, lạc rang, gừng tươi nên ngày xưa, quê tôi trồng nhiều mía. Những tháng cuối năm đi đâu cũng thơm lừng mật mía, rộn ràng tiếng trâu kéo “che”, ép mật, cót két, nghe thật vui tai. Người đi chợ, chọn mua những chai mật mới nấu đặc sánh, màu cánh dán, về cất vào khuông bếp. Mùa lúa nếp vàng ươm, chọn lấy một ít nếp vừa chín tới, còn đọng mùi hương trên hạt, gặt về, luộc, phơi, xay, giã lấy gạo, cất làm cốm vào dịp cuối năm. Gừng tươi thì có sẵn trong vườn… Ngày nay, đất quê không còn trồng mía, mật được chuyển từ Nghĩa Đàn, Tân Kỳ về bán tận làng. Từ Rằm tháng 12 âm lịch, mọi nhà đã rậm rịch chuyện mua mật ngon làm kẹo Tết.
Các công đoạn làm kẹo khá công phu. Gạo nếp luộc, dậy cốm thơm, xay thành bột mịn. Lạc rang, lăn chai thuỷ tinh cho vỡ ba, vỡ tư. Gừng tươi giã nhỏ. Nấu mật sôi trào, khi nào nhỏ mật vào trong bát nước thấy lắng dưới đáy thì cho các thứ vào đảo kỹ, tạo thành một hỗn hợp dẻo, thơm nồng. Nếu làm kẹo cà thì đổ hỗn hợp này vào một cái mâm; dùng tay vo, viên, thành những cái kẹo to bằng quả cà. Nếu làm kẹo ong thì đổ hỗn hợp kẹo lên mặt bàn hay tấm nhựa cứng, dạt mỏng thành hình chữ nhật hay hình vuông. Đặt thanh gỗ lên, dùng dao rạch thành những song kẹo dài như cái thước, rồi cắt nhỏ ra như những miếng khoai lang phơi dưới nắng hè (cắt kiểu con ong). Để làm được một mẻ “kẹo quê” ngon, giòn, tơi, sáng, đòi hỏi người làm phải nắm được kỹ thuật, trộn hỗn hợp đúng tỷ lệ, đúng thời gian. Nấu mật lâu quá thì kẹo sẽ cứng, sẽ sẫm màu, còn chưa đủ thời lượng thì kẹo sẽ non, mềm, dễ chảy nước. Sau khi làm xong, kẹo được lăn qua một lớp bột khô chống ẩm, để nguội và cất vào nồi.
Người quê tôi quan niệm, làm kẹo Tết để để dâng cúng gia tiên, nên không được nếm trước. “Kẹo quê” là một trong những món chính trên mâm cỗ ngày Xuân. Chỉ sau bữa cơm tất niên chiều cuối năm, cả nhà mới sum vầy, thưởng thức món kẹo vừa cúng, được làm nên bởi chính bàn tay khéo léo của các thành viên trong gia đình. Bên bát chè xanh ấm nóng, thoang thoảng hương trầm, mọi người ngồi nhấm nháp từng viên kẹo cà, kẹo ong, cảm nhận cái ngọt ngào của mật, cái béo bùi của lạc, cái thơm nồng của cốm nếp, gừng tươi, nghe vị quê lan toả, trong không khí mùa Xuân đang về.
Ngày nay, trên thị trường, bánh kẹo làm sẵn vô cùng phong phú, mẫu mã bắt mắt, nhiều loại vừa ngon, vừa đẹp; tuy vậy, món “kẹo quê” vẫn có chỗ đứng riêng trong lòng người quê, làng quê - nơi đã sản sinh ra nó. Người dân quê tôi mỗi dịp Tết, đến Xuân về, dù công việc cuối năm tất bật, vẫn dành thời gian để làm món “kẹo quê” thân thuộc. Nhà nào cũng náo nức làm kẹo.
Với nhiều người Nghệ, “kẹo quê” đâu chỉ là món ăn quen thuộc, in dấu bao kỷ niệm tuổi thơ, mà còn là hình ảnh quê hương mộc mạc, đơn sơ, nhưng đầy ắp nghĩa tình. Sang Xuân, “kẹo quê” lại “lên xe” theo chân người vào Nam, ra Bắc, đến các thành phố lớn. Nơi đất khách, thưởng thức vị “kẹo quê” ngọt ngào do bàn tay mẹ tự làm, những người con xa xứ đã thấy ấm lòng như được về sống giữa đất quê…
